120 lat historii

Gdy w 1900 roku w 62 numerze Nature ukazało się krótkie, choć przy tym bardzo życzliwe1 omówienie dwóch niemieckojęzycznych książek Władysława Heinricha (1869-1957), pioniera psychologii eksperymentalnej, historyka filozofii i pedagoga, to można ten moment uznać za symboliczną inicjację programu badawczego, który miał być (z przerwami) realizowany w Instytucie Psychologii przez kolejne dziesięciolecia. Zwłaszcza opublikowana w Zurychu w 1899 roku Zur Prinzipienfragen der Psychologie może być uznana za manifest naukowy: oryginalną i dobrze uzasadnioną propozycją uprawiania psychologii, w której autor zrywał z rozpowszechnionym w tym czasie mentalistycznym punktem widzenia, a w jego miejsce proponował psychologię mającą za swój główny przedmiot ludzkie zachowanie ujęte w relacji do środowiska naturalnego i społecznego. Tomasz Strzembosz, uczeń Heinricha trzy dekady później pisał: „konsekwentnie przeprowadzona linia filozoficzna behawioryzmu zdaje się nie wykazywać sprzeczności z biegiem rozumowania prof. Heinricha. Ściślej mówiąc, behawioryzm, jako metoda badań psychologicznych, oceniana według tego, jak behawioryści postępują, a nie według tego, co głoszą, zdaje się całkowicie mieścić się w ramach psychofizycznej konstrukcji prof. Heinricha2 .

Równocześnie w archiwach uniwersyteckich można znaleźć notatki uczonego, wskazujące, że już na przełomie wieków prowadził on wykłady poświęcone psychologii doświadczalnej oraz rozwojowi pojęć i metod badań psychofizjologicznych. Heinrich, który był uczniem Richarda Avenariusa, przedstawiał w nich psychologię jako naukę przyrodniczą, która powinna się poznawczo koncentrować na obserwowalnych, peryferycznych procesach ściśle związanych z fizjologicznym funkcjonowaniem organizmów (rozumianych na modłę biologiczną). Wiadomo też, że gdy po powrocie do kraju Heinrich podjął pracę asystenta w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UJ gdzie szybko ujawnił swe zainteresowania psychologią eksperymentalną, przeprowadzając prekursorskie badania nad wrażeniami. Komunikat na ich temat został zamieszczony w sprawozdaniach Akademii Umiejętności w Krakowie za rok 1898, będąc pierwszym na terenie Polski doniesieniem dotyczącym psychologii eksperymentalnej. W tym okresie Heinrich zabiegał o utworzenie pracowni psychologii eksperymentalnej, czemu sprzeciwiał się późniejszy rektor UJ, katolicki ksiądz i profesor historii filozofii Stefan Pawlicki. Plan został jednak zrealizowany w 1903 r. i tym samym to właśnie Heinrich zasługuje na miano „polskiego Wundta”, a więc twórcy pierwszego polskiego ośrodka psychologii doświadczalnej, którym kierował do 1911 r.

A zatem 120 lat temu psychologia rozpoczęła na Uniwersytecie Jagiellońskim swoje samodzielne życie naukowe, dydaktyczne i organizacyjne, które z coraz większym powodzeniem kontynuuje w czasach współczesnych. Jest co świętować.

Dr hab. Bartłomiej Dobroczyński, prof. UJ


1Recenzja była nader przychylna – autor określił prace Heinricha, jako „well thought, comprehensive presentation of a psychological orientation which is attractive on many levels”. (Book Review (1900). Die Moderne Physiologische Psychologie in Deutschland; Zur Prinzipienfragen der Psychologie; An Outline Sketch, Psychology for Beginners. Nature, Vol 62 Number 1602, p. 245. doi:10.1038/062245a0.
2Strzembosz. T. (1931). Współczesne kierunki psychologiczne i ich podstawy teoretyczne. Kwartalnik Filozoficzny, 9, 153-194, 257-269. Więcej o poglądach Heinricha początkach polskiej psychologii naukowej: Dobroczyński, B., & Gruszka, A. (2019). Generations of “wasted chances”: Władysław Heinrich and psychology in Poland. History of Psychology, 22(2), 163-185. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/hop0000125

 

 

W ramach wędrówki przez historię Instytutu Psychologii
zapraszamy również do zapoznania się z:
(1) sylwetkami wybitnych uczonych związanych z psychologią na Uniwersytecie Jagiellońskim»
oraz (2) archiwalnymi katalogami kursów»

 

Zaprezentowana poniżej linia czasu to jedynie zapowiedź o wiele bogatszej w szczegóły wystawy poświęconej historii psychologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wystawę, zlokalizowaną w holu oraz w przestrzeni głównej klatki schodowej Instytutu Psychologii, będzie można obejrzeć od 18 maja. Zapraszamy w godzinach otwarcia Instytutu tj. od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 20.00.
Zwiedzanie ekspozycji jest całkowicie nieodpłatne i nie wymaga rejestracji.

powołanie Pracowni Psychologii Doświadczalnej
1869–1957
Władysław Heinrich
psycholog, historyk filozofii i pedagog, przez całe życie związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. W 1897 roku rozpoczął pracę w Zakładzie Fizyki Wydziału Filozoficznego UJ jako asystent prof. Witkowskiego. Przeprowadził tam badania dotyczące wrażeń, które były pierwszymi eksperymentami psychologicznymi na terenie Polski. W opozycji do dominującego ówcześnie introspekcjonizmu uznał psychologię za naukę przyrodniczą, której głównym przedmiotem jest ludzkie zachowanie w relacjach do środowiska naturalnego i społecznego. Dzięki jego staraniom w roku akad. 1903/1904 oficjalnie zaczęła funkcjonować Pracownia Psychologii Doświadczalnej UJ.
Rozwiń
1928
powołanie Katedry Psychologii Pedagogicznej
powołanie Poradnii Wychowawczo-Leczniczej (Poradnię zlikwidowano w 1953 r.)
1953
przemianowanie Zakładu Psychologii Doświadczalnej na Zakład Psychologii
1963
utworzenie Zakładu Psychologii Pracy (do 1966 r. Zakład nosił nazwę Zakład Psychologii Przemysłowej)
1965
reaktywacja Zakładu Psychologii Rozwojowej i Pedagogicznej
1968/69
zniesienie Katedry Psychologii (z Zakładami: Psychologii Eksperymentalnej, Psychologii Klinicznej, Psychologii Pracy, Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej i Psychologii Defektologicznej) i powołanie Instytutu Psychologii (z Zakładami: Psychologii Ogólnej, Psychologii Klinicznej, Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej, Psychologii Pracy, Psychologii Defektologicznej)
Rozwiń
1915-1998
Maria Einhorn-Susułowska
twórczyni krakowskiej szkoły psychologii klinicznej. Założycielka i wieloletnia Kierowniczka Zakładu Psychologii Klinicznej. Do jej rozległych zainteresowań poza psychologią kliniczną należały m.in.: problemy osób chorych somatycznie i psychogerontologia. Preferowała metody analizy jakościowej i posługiwała się obserwacją i wywiadem. Współpracowała z A. Kępińskim. Była inicjatorką i współorganizatorką powstania Uniwersytetu Trzeciego Wieku UJ.
Rozwiń
1989
zmiana nazwy: Zakład Psychologii Pracy na Zakład Psychologii Pracy i Ergonomii (Zakład zlikwidowano w 1997 r.)
1990
przekształcenie Pracowni Psychologii Społecznej w Zakład Psychologii Społecznej
utworzenie Pracowni Psychologii Transportu (Pracownię zlikwidowano w 1997 r.)
przekształcenie Pracowni Psychologii Fizjologicznej w Zakład Psychofizjologii
1993
utworzenie Zakładu Psychologii Eksperymentalnej
2003
nadanie imienia Stefana Szumana Zakładowi Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej
utworzenie Zakładu Psychologii Behawioralnej (w 2013 r. przekształcony w Pracownię Psychologii Snu)
2009
utworzenie zespołu badawczego Consciousness Lab
2011
2012
utworzenie Pracowni Psychologii Emocji i Motywacji
utworzenie zespołu badawczego Szwed Lab
utworzenie zespołu badawczego Applied Memory Research Laboratory
1922
powołanie Pracowni Psychogenetycznej (przekształconej po 1945 r. w Zakład Psychologii i Etologii Zwierząt a następnie w Zakład Zoopsychologii i Etologii Zwierząt)
1889-1972
Stefan Szuman
lekarz, psycholog, pedagog i artysta. Wieloletni Kierownik Katedry Psychologii Pedagogicznej (od jej założenia w 1928 r. do przejścia na emeryturę w 1961 r.). „Nestor polskiej psychologii rozwojowej” (Kielar-Turska, 2006). Prowadził badania dotyczące rozwoju językowego, poznawczego i osobowości. Analizował kwestie dotyczące nauczania, wychowania oraz rozważał zagadnienia związane ze sztuką oraz wychowaniem estetycznym. Uznawał obserwację za podstawową metodę badania rozwoju. Utrzymywał kontakty z R. Ingardenem, E. Brzezickim, I. Witkiewiczem, J. Pugetem, R. Wojtusiakiem, Z. Klemensiewiczem.
Rozwiń
1952
utworzenie Katedry Psychologii (z Zakładami Psychologii Pedagogicznej, Psychologii Doświadczalnej oraz Poradnią Wychowawczo-Leczniczą)
1962
utworzenie Zakładu Psychologii Klinicznej (do 1965 r. Zakład nosił nazwę Zakład Psychologii Wychowawczo-Klinicznej)
1920-1995
Maria Przetacznik-Gierowska
kontynuowała, zapoczątkowane przez S. Szumana, badania nad mową dziecka, badając rozwój słownictwa w zakresie przymiotników i przysłówków oraz opanowanie przez dzieci struktur gramatycznych. Pod jej kierunkiem zebrano nową serię dzienników mowy. Wieloletnia kierowniczka Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej oraz Dyrektorka Instytutu Psychologii. Autorka około 150 rozpraw naukowych oraz podręczników w zakresu psychologii rozwojowej i wychowawczej.
Rozwiń
1966
przemianowanie Zakładu Psychologii na Zakład Psychologii Eksperymentalnej
utworzenie Zakładu Psychologii Defektologicznej
1977
utworzenie Pracowni Psychologii Dziecka
1980
utworzenie Pracowni Psychologii Fizjologicznej
1984
utworzenie Pracowni Psychologii Społecznej
1941-2019
Jan Kaiser
początkowo zajmował się psychologią rozwojową (prowadził badania nad rozwojem małego dziecka) i pracował w Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej. W późniejszym okresie wyspecjalizował się w zakresie psychofizjologii i przez wiele lat kierował pierwszym w Polsce Zakładem Psychofizjologii. Jego zainteresowania badawcze dotyczyły mózgowych korelatów procesów poznawczych i emocjonalnych, empirycznego statusu zjawisk świadomościowych oraz psychofizjologii stanów subiektywnych.
Rozwiń
1997
część pracowników Instytutu Psychologii przeszła na Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, gdzie w 1999 r. utworzono Instytut Psychologii Stosowanej
1999
zmiana nazwy Zakładu Psychologii Defektologicznej i Rehabilitacji na Zakład Psychopatologii i Rehabilitacji (Zakład zlikwidowano w 2005 r.)
2005
utworzenie Zakładu Psychologii Zdrowia oraz Pracowni Psychologii Edukacji (zlikwidowany w 2011 r.)
2010
utworzenie zespołu badawczego Centre for Social Cognitive Studies
utworzenie zespołu badawczego Psychologii Języka i Dwujęzyczności "LangUsta"
2019
utworzenie zespołu badawczego Emotion and Perception Lab
2021
przekształcenie Zakładu Psychologii Zdrowia w Zakład Psychoprofilaktyki i Psychoterapii
1869–1957
Władysław Heinrich
psycholog, historyk filozofii i pedagog, przez całe życie związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. W 1897 roku rozpoczął pracę w Zakładzie Fizyki Wydziału Filozoficznego UJ jako asystent prof. Witkowskiego. Przeprowadził tam badania dotyczące wrażeń, które były pierwszymi eksperymentami psychologicznymi na terenie Polski. W opozycji do dominującego ówcześnie introspekcjonizmu uznał psychologię za naukę przyrodniczą, której głównym przedmiotem jest ludzkie zachowanie w relacjach do środowiska naturalnego i społecznego. Dzięki jego staraniom w roku akad. 1903/1904 oficjalnie zaczęła funkcjonować Pracownia Psychologii Doświadczalnej UJ.
Rozwiń
1922
powołanie Pracowni Psychogenetycznej (przekształconej po 1945 r. w Zakład Psychologii i Etologii Zwierząt a następnie w Zakład Zoopsychologii i Etologii Zwierząt)
1928
powołanie Katedry Psychologii Pedagogicznej
powołanie Poradnii Wychowawczo-Leczniczej (Poradnię zlikwidowano w 1953 r.)
1889-1972
Stefan Szuman
lekarz, psycholog, pedagog i artysta. Wieloletni Kierownik Katedry Psychologii Pedagogicznej (od jej założenia w 1928 r. do przejścia na emeryturę w 1961 r.). „Nestor polskiej psychologii rozwojowej” (Kielar-Turska, 2006). Prowadził badania dotyczące rozwoju językowego, poznawczego i osobowości. Analizował kwestie dotyczące nauczania, wychowania oraz rozważał zagadnienia związane ze sztuką oraz wychowaniem estetycznym. Uznawał obserwację za podstawową metodę badania rozwoju. Utrzymywał kontakty z R. Ingardenem, E. Brzezickim, I. Witkiewiczem, J. Pugetem, R. Wojtusiakiem, Z. Klemensiewiczem.
Rozwiń
1952
utworzenie Katedry Psychologii (z Zakładami Psychologii Pedagogicznej, Psychologii Doświadczalnej oraz Poradnią Wychowawczo-Leczniczą)
1953
przemianowanie Zakładu Psychologii Doświadczalnej na Zakład Psychologii
1962
utworzenie Zakładu Psychologii Klinicznej (do 1965 r. Zakład nosił nazwę Zakład Psychologii Wychowawczo-Klinicznej)
1963
utworzenie Zakładu Psychologii Pracy (do 1966 r. Zakład nosił nazwę Zakład Psychologii Przemysłowej)
1965
reaktywacja Zakładu Psychologii Rozwojowej i Pedagogicznej
1920-1995
Maria Przetacznik-Gierowska
kontynuowała, zapoczątkowane przez S. Szumana, badania nad mową dziecka, badając rozwój słownictwa w zakresie przymiotników i przysłówków oraz opanowanie przez dzieci struktur gramatycznych. Pod jej kierunkiem zebrano nową serię dzienników mowy. Wieloletnia kierowniczka Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej oraz Dyrektorka Instytutu Psychologii. Autorka około 150 rozpraw naukowych oraz podręczników w zakresu psychologii rozwojowej i wychowawczej.
Rozwiń
1966
przemianowanie Zakładu Psychologii na Zakład Psychologii Eksperymentalnej
utworzenie Zakładu Psychologii Defektologicznej
1968/69
zniesienie Katedry Psychologii (z Zakładami: Psychologii Eksperymentalnej, Psychologii Klinicznej, Psychologii Pracy, Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej i Psychologii Defektologicznej) i powołanie Instytutu Psychologii (z Zakładami: Psychologii Ogólnej, Psychologii Klinicznej, Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej, Psychologii Pracy, Psychologii Defektologicznej)
Rozwiń
1915-1998
Maria Einhorn-Susułowska
twórczyni krakowskiej szkoły psychologii klinicznej. Założycielka i wieloletnia Kierowniczka Zakładu Psychologii Klinicznej. Do jej rozległych zainteresowań poza psychologią kliniczną należały m.in.: problemy osób chorych somatycznie i psychogerontologia. Preferowała metody analizy jakościowej i posługiwała się obserwacją i wywiadem. Współpracowała z A. Kępińskim. Była inicjatorką i współorganizatorką powstania Uniwersytetu Trzeciego Wieku UJ.
Rozwiń
1977
utworzenie Pracowni Psychologii Dziecka
1980
utworzenie Pracowni Psychologii Fizjologicznej
1984
utworzenie Pracowni Psychologii Społecznej
1989
zmiana nazwy: Zakład Psychologii Pracy na Zakład Psychologii Pracy i Ergonomii (Zakład zlikwidowano w 1997 r.)
1990
przekształcenie Pracowni Psychologii Społecznej w Zakład Psychologii Społecznej
utworzenie Pracowni Psychologii Transportu (Pracownię zlikwidowano w 1997 r.)
przekształcenie Pracowni Psychologii Fizjologicznej w Zakład Psychofizjologii
1941-2019
Jan Kaiser
początkowo zajmował się psychologią rozwojową (prowadził badania nad rozwojem małego dziecka) i pracował w Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej. W późniejszym okresie wyspecjalizował się w zakresie psychofizjologii i przez wiele lat kierował pierwszym w Polsce Zakładem Psychofizjologii. Jego zainteresowania badawcze dotyczyły mózgowych korelatów procesów poznawczych i emocjonalnych, empirycznego statusu zjawisk świadomościowych oraz psychofizjologii stanów subiektywnych.
Rozwiń
1993
utworzenie Zakładu Psychologii Eksperymentalnej
1997
część pracowników Instytutu Psychologii przeszła na Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, gdzie w 1999 r. utworzono Instytut Psychologii Stosowanej
1999
zmiana nazwy Zakładu Psychologii Defektologicznej i Rehabilitacji na Zakład Psychopatologii i Rehabilitacji (Zakład zlikwidowano w 2005 r.)
2003
nadanie imienia Stefana Szumana Zakładowi Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej
utworzenie Zakładu Psychologii Behawioralnej (w 2013 r. przekształcony w Pracownię Psychologii Snu)
2005
utworzenie Zakładu Psychologii Zdrowia oraz Pracowni Psychologii Edukacji (zlikwidowany w 2011 r.)
2009
utworzenie zespołu badawczego Consciousness Lab
2010
utworzenie zespołu badawczego Centre for Social Cognitive Studies
utworzenie zespołu badawczego Psychologii Języka i Dwujęzyczności "LangUsta"
2011
2012
utworzenie Pracowni Psychologii Emocji i Motywacji
utworzenie zespołu badawczego Szwed Lab
utworzenie zespołu badawczego Applied Memory Research Laboratory
2019
utworzenie zespołu badawczego Emotion and Perception Lab
2021
przekształcenie Zakładu Psychologii Zdrowia w Zakład Psychoprofilaktyki i Psychoterapii
Skip to content