Gdy w 1900 roku w 62 numerze Nature ukazało się krótkie, choć przy tym bardzo życzliwe1 omówienie dwóch niemieckojęzycznych książek Władysława Heinricha (1869-1957), pioniera psychologii eksperymentalnej, historyka filozofii i pedagoga, to można ten moment uznać za symboliczną inicjację programu badawczego, który miał być (z przerwami) realizowany w Instytucie Psychologii przez kolejne dziesięciolecia. Zwłaszcza opublikowana w Zurychu w 1899 roku Zur Prinzipienfragen der Psychologie może być uznana za manifest naukowy: oryginalną i dobrze uzasadnioną propozycją uprawiania psychologii, w której autor zrywał z rozpowszechnionym w tym czasie mentalistycznym punktem widzenia, a w jego miejsce proponował psychologię mającą za swój główny przedmiot ludzkie zachowanie ujęte w relacji do środowiska naturalnego i społecznego. Tomasz Strzembosz, uczeń Heinricha trzy dekady później pisał: „konsekwentnie przeprowadzona linia filozoficzna behawioryzmu zdaje się nie wykazywać sprzeczności z biegiem rozumowania prof. Heinricha. Ściślej mówiąc, behawioryzm, jako metoda badań psychologicznych, oceniana według tego, jak behawioryści postępują, a nie według tego, co głoszą, zdaje się całkowicie mieścić się w ramach psychofizycznej konstrukcji prof. Heinricha”2 .
Równocześnie w archiwach uniwersyteckich można znaleźć notatki uczonego, wskazujące, że już na przełomie wieków prowadził on wykłady poświęcone psychologii doświadczalnej oraz rozwojowi pojęć i metod badań psychofizjologicznych. Heinrich, który był uczniem Richarda Avenariusa, przedstawiał w nich psychologię jako naukę przyrodniczą, która powinna się poznawczo koncentrować na obserwowalnych, peryferycznych procesach ściśle związanych z fizjologicznym funkcjonowaniem organizmów (rozumianych na modłę biologiczną). Wiadomo też, że gdy po powrocie do kraju Heinrich podjął pracę asystenta w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UJ gdzie szybko ujawnił swe zainteresowania psychologią eksperymentalną, przeprowadzając prekursorskie badania nad wrażeniami. Komunikat na ich temat został zamieszczony w sprawozdaniach Akademii Umiejętności w Krakowie za rok 1898, będąc pierwszym na terenie Polski doniesieniem dotyczącym psychologii eksperymentalnej. W tym okresie Heinrich zabiegał o utworzenie pracowni psychologii eksperymentalnej, czemu sprzeciwiał się późniejszy rektor UJ, katolicki ksiądz i profesor historii filozofii Stefan Pawlicki. Plan został jednak zrealizowany w 1903 r. i tym samym to właśnie Heinrich zasługuje na miano „polskiego Wundta”, a więc twórcy pierwszego polskiego ośrodka psychologii doświadczalnej, którym kierował do 1911 r.
A zatem 120 lat temu psychologia rozpoczęła na Uniwersytecie Jagiellońskim swoje samodzielne życie naukowe, dydaktyczne i organizacyjne, które z coraz większym powodzeniem kontynuuje w czasach współczesnych. Jest co świętować.
Dr hab. Bartłomiej Dobroczyński, prof. UJ
1Recenzja była nader przychylna – autor określił prace Heinricha, jako „well thought, comprehensive presentation of a psychological orientation which is attractive on many levels”. (Book Review (1900). Die Moderne Physiologische Psychologie in Deutschland; Zur Prinzipienfragen der Psychologie; An Outline Sketch, Psychology for Beginners. Nature, Vol 62 Number 1602, p. 245. doi:10.1038/062245a0.
2Strzembosz. T. (1931). Współczesne kierunki psychologiczne i ich podstawy teoretyczne. Kwartalnik Filozoficzny, 9, 153-194, 257-269. Więcej o poglądach Heinricha początkach polskiej psychologii naukowej: Dobroczyński, B., & Gruszka, A. (2019). Generations of “wasted chances”: Władysław Heinrich and psychology in Poland. History of Psychology, 22(2), 163-185. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/hop0000125
Zaprezentowana poniżej linia czasu to jedynie zapowiedź o wiele bogatszej w szczegóły wystawy poświęconej historii psychologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wystawę, zlokalizowaną w holu oraz w przestrzeni głównej klatki schodowej Instytutu Psychologii, będzie można obejrzeć od 18 maja. Zapraszamy w godzinach otwarcia Instytutu tj. od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 20.00.
Zwiedzanie ekspozycji jest całkowicie nieodpłatne i nie wymaga rejestracji.
